Portal Orzeczeń Sądu Okręgowego w Ostrołęce

POSTANOWIENIE

Dnia 09 października 2013r.

Sąd Okręgowy w Ostrołęce Wydział I Cywilny

w składzie:

Przewodniczący: SSO Tomasz Sagała (spr.)

Sędziowie: SO Tomasz Deptuła, SO Marianna Kwiatkowska

Protokolant: st. sekr. sąd. Anna Nierubiec

po rozpoznaniu w dniu 09 października 2013r. w Ostrołęce na rozprawie sprawy

z wniosku A. R. i M. R. (1)

z udziałem M. R. (2), M. R. (3), W. R., Z. R. (1) i Z. R. (2)

o zmianę postanowienia o stwierdzenie nabycia spadku w sprawie sygn. akt I Ns 304/08

na skutek apelacji wnioskodawców

od postanowienia Sądu Rejonowego w Wyszkowie z dnia 19 marca 2013r., sygn. akt I Ns 767/11

postanawia:

oddalić apelację.

Sygn. akt I Ca 279/13

UZASADNIENIE

Postanowieniem z dnia 19 marca 2013 r., wydanym w sprawie sygn. akt I Ns 767/11, Sąd Rejonowy w Wyszkowie Wydział I Cywilny po rozpoznaniu sprawy z wniosku M. R. (1) i A. R. z udziałem M. R. (2), Z. R. (2), W. R., Z. R. (1) i M. R. (3) o zmianę postanowienia z dnia 11.08.2008 r. wydanego przez Sąd Rejonowy w Wyszkowie, w sprawie sygn. akt I Ns 304/08, w przedmiocie dziedziczenia gospodarstwa rolnego po B. R. postanowił oddalić wniosek.

Powyższe orzeczenie zostało oparte na następujących ustaleniach faktycznych i ocenach prawnych:

Postanowieniem z dnia 11 sierpnia 2008 r. w sprawie I Ns 304/08 Sąd Rejonowy w Wyszkowie w sprawie z wniosku M. R. (2) stwierdził, że spadek po B. R. zmarłym w dniu 04.11.1989 r. w L. na mocy ustawy nabyli: żona B. R. w 1/4 części oraz synowie M. R. (2), B. R., T. R. i Z. R. (2) w 3/16 częściach każdy z nich, z tym, że wchodzące w skład spadku gospodarstwo rolne dziedziczą żona B. R. oraz syn M. R. (2) w 1/2 części każde z nich. Wniosek w w/w sprawie złożony został przez M. R. (2) w dniu 25.04.2008 r. T. R. był uczestnikiem tego postępowania. Pierwsza rozprawa odbyła się w dniu 25.06.2008 r. Przesyłkę dla T. R. zawierającą zawiadomienie o terminie rozprawy oraz odpis wniosku odebrała jego synowa M. R. (4) w dniu 19.06.2008 r. Drugi i ostatni termin rozprawy miał miejsce 11.08.2008 r. Odbiór przesyłki sądowej przeznaczonej dla T. R. pokwitowała również wspólnie z nim mieszkająca M. R. (4). T. R. cierpiał na zespół uzależnienia od alkoholu. W dniach
12.-16.07.2008 r. przebywał w Wojewódzkim Samodzielnym Psychiatrycznym Zespole Publicznych Zakładów Opieki Zdrowotnej w P. na oddziale neurologii, zaś od 16.07.2008 r. przebywał w tej placówce na oddziale detoksykacyjnym. Został wypisany ze szpitala w dniu 26.07.2008 r. bez zaburzeń świadomości i bez objawów psychotycznych. Odbiór zawiadomienia o rozprawie wyznaczonej na dzień 11.08.2008 r. został pokwitowany przez M. R. (4) w dniu 02.07.2008 r. Następnie T. R. we wrześniu 2008 r. przebył udar niedokrwienny i przebywał w szpitalu od 02.09.2008 r. do 10.09.2008 r., zaś w dniu 26.11.2008 r. zmarł.

Powyższy stan faktyczny Sąd ustalił w oparciu o następujące dowody : wniosek (k. 1), postanowienie (k. 21), postanowienie (k. 22), pismo wnioskodawcy (k. 44-47), dokumentacja medyczna (k. 48-54, 59-61), wniosek o nałożenie obowiązku leczenia odwykowego (k.55), opinia w przedmiocie uzależnienia od alkoholu (k. 56-58), częściowo zeznania świadka I. R. (k. 79v-80), zeznania świadka R. S. (k. 80), częściowo zeznania świadka M. R. (4) (k. 80-80v), dokumenty znajdujące się w aktach spraw sygn. akt: I Ns 304/08, I Ns 168/08, I Ns 644/08 oraz I Ns 84/11, zeznania M. R. (1) w charakterze strony (k. 117-117v), zeznania Z. R. (1) w charakterze strony (k. 131), a także informacyjne wysłuchanie: Z. R. (1) (k. 63), M. R. (2) (k. 63, 64), M. R. (3) (k. 63), M. R. (1) (k. 63-64), A. R. (k. 64).

Sąd Rejonowy na wstępie rozważań przywołał regulację przepisu art. 679 § 1 k.p.c., wyjaśniając w oparciu o orzeczenie Sądu Najwyższego, iż postępowanie unormowane w tym przepisie, chociaż autonomiczne, ma charakter „wznowieniowy”, zatem zainteresowany, który był uczestnikiem postępowania o stwierdzenie nabycia spadku, winien wskazać - jak przy wznowieniu - szczególne przesłanki swego żądania, tj. podstawę, której nie mógł powołać w poprzednim postępowaniu oraz że wynikający z art. 670 k.p.c. obowiązek sądu badania z urzędu, kto jest spadkobiercą w postępowaniu wszczętym na podstawie art. 679 k.p.c., istnieje w zakresie wyznaczonym przez dopuszczalną podstawę żądania zmiany prawomocnego postanowienia, a zmiana postanowienia spadkowego może opierać się tylko na takiej podstawie. W zakresie, w którym żądanie zmiany postanowienia nie jest oparte na dopuszczalnej przez ustawę podstawie, wniosek nie podlega merytorycznemu badaniu – w pierwszej kolejności powołana podstawa żądania podlega bowiem badaniu pod kątem kryterium określonego w przepisie, czyli niemożności powołania jej w poprzednim postępowaniu. Strona wnosząca o zmianę postanowienia spadkowego powinna wykazać, że powołane przez nią fakty i dowody, które mają uzasadniać żądanie zmiany, pozostawały poza jej dostępem podczas poprzedniego postępowania, przy uwzględnieniu, że chodzi o obiektywną możliwość ich powołania. T. R. formalnie był uczestnikiem postępowania o stwierdzenie nabycia spadku po B. R.. W ocenie Sądu miał on wiedzę, że postępowanie się toczy, jednak nie był nim zainteresowany. M. R. (4), wbrew treści jej zeznań w charakterze świadka, miała możność i okazję przekazać T. R. zawiadomienie o rozprawie w takich okolicznościach, że mógł on zapoznać się z jego treścią. Zdaniem Sądu zeznania świadka M. R. (4), iż nie oddała zawiadomienia T. R. celowo, ponieważ był on alkoholikiem i „już nie kontaktował” są całkowicie niewiarygodne i zostały złożone jedynie na użytek niniejszego postępowania. Okoliczności podane przez świadka pozostają w sprzeczności z faktami wynikającymi z dokumentacji medycznej T. R.. Przeczą im także zeznania M. R. (1) w charakterze strony. W świetle powyższego, w ocenie Sądu Rejonowego doświadczenie życiowe wskazuje, że w rzeczywistości M. R. (4) przekazała teściowi korespondencję z Sądu, jednakże T. R. korespondencji tej nie otworzył i nie był zainteresowany braniem udziału w postępowaniu w sprawie I Ns 304/08. M. R. (4) przekazała korespondencję z Sądu M. R. (1), jednak już po terminie rozprawy i po upływie terminu do wniesienia środka zaskarżenia. Świadczą o tym zeznania M. R. (1), które Sąd uznał za wiarygodne. Po uzyskaniu porady prawej M. R. (1) nakłonił ojca do udzielenia mu pełnomocnictwa do sprawy o zmianę postanowienia o stwierdzeniu nabycia spadku po B. R. w części dotyczącej dziedziczenia gospodarstwa rolnego, przy czym zeznał, że stan fizyczny i psychiczny T. R. od czerwca 2008 r. do jego śmierci był taki sam. Skoro zatem stan fizyczny i psychiczny T. R. od czerwca 2008 r. do jego śmierci był taki sam i skoro tuż przed śmiercią mógł udzielić pełnomocnictwa synowi, to należy przyjąć, że miał również taką możliwość w toku postępowania w sprawie sygn. akt I Ns 304/08, jednakże nie wykazał troski o własne interesy i zaniechał stosownych starań. Powołując się na orzecznictwo Sądu Najwyższego, Sąd I instancji wskazał, że przez uczestnictwo w postępowaniu o stwierdzenie nabycia spadku w rozumieniu art. 679 k.p.c., należy rozumieć formalny udział w tym postępowaniu, a nie stopień aktywności, bierność, czy nawet całkowitą bezczynność zainteresowanego. Nawet zatem wówczas, gdy uczestnik postępowania o stwierdzenie nabycia spadku, z różnych powodów, nie brał w nim aktywnego udziału pozostając całkowicie biernym, jest on uczestnikiem takiego postępowania w rozumieniu art. 679 k.p.c. i odnoszą się do niego ograniczenia przewidziane w tym przepisie. Wnioskodawca T. R. niewątpliwie był uczestnikiem sprawy o stwierdzenie nabycia spadku po B. R., zaś dla oceny zasadności wniosku o zmianę postanowienia wydanego w tej sprawie opartego na przepisie art. 679 k.p.c. nie ma znaczenia z jakich przyczyn pozostał on bierny w tym postępowaniu i nie powiadomił Sądu, że istnieją podstawy dziedziczenia przez niego gospodarstwa rolnego. W czasie trwania postępowania spadkowego ewentualny fakt, że pracował w gospodarstwie rolnym swojej żony bezpośrednio przy produkcji rolnej, musiał bowiem być mu znany, a zatem mógł powołać te okoliczności w postępowaniu w sprawie I Ns 304/08. Sąd Rejonowy wskazał, że podziela pogląd Sądu Najwyższego, że obiektywna możliwość powołania okoliczności jest wystarczającą podstawą do oddalenia wniosku opartego na powyższym przepisie oraz skoro wnioskodawca mógł powołać już w postępowaniu spadkowym okoliczności wskazywane obecnie jako podstawa dziedziczenia gospodarstwa rolnego, to po prawomocnym zakończeniu tego postępowania wygasła możliwość powołania ich w postępowaniu wszczętym na podstawie art. 679 k.p.c., który dla uczestnika postępowania spadkowego przewiduje możliwość powołania się tylko na wykryte później okoliczności faktyczne i środki dowodowe. Nawet jeśli uczestnik postępowania spadkowego jest osobą nieporadną czy chorą, może skorzystać z pomocy osób najbliższych lub wnosić o ustanowienie adwokata z urzędu. Sąd Rejonowy podkreślił fakt, że zarówno we wniosku T. R. o zmianę postanowienia w trybie art. 679 k.p.c., jak i w pismach jego następców prawnych oraz w toku całego postępowania wskazywano niezgodne z prawdą okoliczności, jakoby T. R. nie miał świadomości, że toczy się postępowanie o stwierdzenie nabycia spadku po B. R.. Wskazał przy tym na niekonsekwencję i rozbieżności w twierdzeniach odnośnie przyczyn braku świadomości wnioskodawcy o postępowaniu, ponieważ we wniosku podano, iż nie otrzymał on zawiadomienia na rozprawę, gdyż przebywał w szpitalach i nie mógł zapoznać się z zawiadomieniem i stawić na rozprawę, by przedstawić prawdziwy stan faktyczny (co stoi w sprzeczności z okresami pobytu w szpitalu wskazanymi w kartach informacyjnych), natomiast w dalszych pismach i na rozprawach przedstawiono już inne przyczyny tego stanu rzeczy, tj., że T. R. cierpiał na zespół uzależnienia od alkoholu i w tamtym czasie po spożyciu alkoholu często nie wracał do domu przez wiele dni i z tego względu rodzina nie miała z nim kontaktu i nie przekazano mu zawiadomienia o rozprawie, a co za tym idzie, żądanie zmiany w/w postanowienia opiera się na podstawie, której T. R. nie mógł powołać we wcześniejszym postępowaniu. Również zeznania powołanych w sprawie świadków miały stworzyć wrażenie, że rodzina wnioskodawcy w żaden sposób nie mogła oddać mu korespondencji sądowej. Sąd dał wiarę jedynie częściowo zeznaniom I. R., zeznania świadka R. S. i uczestnika postępowania Z. R. (1) uznał za wiarygodne. W świetle zgromadzonego materiału dowodowego, w tym dokumentacji medycznej Sąd Rejonowy przyjął, że w czasie toczącego się postępowania o stwierdzenie nabycia spadku po B. R., T. R. miał obiektywną możliwość pozyskania wiedzy o toczącym się wówczas postępowaniu i wzięcia w nim udziału, w tym przedstawienia Sądowi okoliczności uprawniających go do dziedziczenia gospodarstwa rolnego (o których to podstawach niewątpliwie już wtedy wiedział), jednak na własne życzenie z tych możliwości nie skorzystał, a działania następców prawnych wnioskodawcy oraz zeznania obu synowych T. R. miały na celu usunięcie skutków jego bezczynności w poprzednim postępowaniu sądowym. Powołując się na orzeczenie Sądu Najwyższego, Sąd Rejonowy wskazał, że w razie stwierdzenia niezachowania wymagań z art. 679 § 1 zd. 2 k.p.c., wniosek o zmianę prawomocnego postanowienia o stwierdzeniu nabycia spadku powinien być oddalony bez merytorycznego badania jego zasadności. Oddalenie wniosku może być wyłącznie konsekwencją oparcia żądania zmiany postanowienia stwierdzającego nabycie spadku na podstawie, którą wnioskodawca mógł powołać w poprzednim postępowaniu, dlatego należy przyjąć, że art. 670 k.p.c., który nakłada na sąd obowiązek badania z urzędu, kto jest spadkobiercą, ma zastosowanie w postępowaniu o zmianę prawomocnego postanowienia o stwierdzeniu nabycia spadku, jeśli wniosek uczestnika poprzedniego postępowania spełnia wymagania z art. 679 § 1 zd. 2 k.p.c. W niniejszej sprawie, w związku ze stwierdzeniem, że wymienione w przepisie art. 679 § 1 zd. 2 k.p.c. wymagania nie zostały spełnione, Sąd nie badał kto jest rzeczywistym spadkobiercą i nie odbierał zapewnienia spadkowego. W celu podsumowania Sąd Rejonowy przywołał orzeczenia SN, w których stwierdzono, że postępowanie przewidziane w art. 679 k.p.c. nie służy ani naprawie błędów sądu popełnionych w postępowaniu spadkowym ani usunięciu skutków nieznajomości prawa przez uczestników tego postępowania, lecz jedynie umożliwieniu zmiany postanowienia spadkowego w razie wykrycia okoliczności i dowodów, których zainteresowany nie mógł, z różnych przyczyn, powołać w postępowaniu spadkowym oraz że postępowanie o zmianę postanowienia spadkowego nie służy i nie może być wykorzystywane jako środek do usunięcia bezczynności, czy wręcz błędów uczestnika postępowania.

Z uwagi na powyższe Sąd I instancji oddalił wniosek.

Apelację od postanowienia wniósł wnioskodawca M. R. (1). Poprzez pełnomocnika zaskarżył postanowienie w całości zarzucając mu naruszenie przepisów prawa procesowego, tj. art. 679 § 1 k.p.c. poprzez niewłaściwą interpretację i uznanie, iż w rozpatrywanym przypadku nie zachodzą okoliczności uzasadniające żądanie zmiany postanowienia z dnia 11 sierpnia 2008 r., sygn. akt I Ns 304/08 o stwierdzeniu nabycia spadku po B. R. w zakresie dziedziczenia gospodarstwa rolnego.

W oparciu o powyższe wniósł o zmianę zaskarżonego postanowienia poprzez stwierdzenie, że wchodzące w skład spadku po B. R. gospodarstwo rolne dziedziczą żona B. R. oraz synowie M. R. (2), Z. R. (2) i T. R. po 1/4 części każde z nich.

Sąd Okręgowy w Ostrołęce zważył, co następuje:

Apelacja była bezzasadna i podlegała oddaleniu. Sąd Okręgowy zasadniczo podziela ustalenia faktyczne i oceny prawne dokonane przez Sąd I instancji, a w konsekwencji przyjmuje je za własne.

Trzymając się ściśle apelacji, zauważyć należy, że wskazany w niej jedynie zarzut naruszenia art. 679 k.p.c., którego zasadniczy charakter, pomimo zlokalizowania w kodeksie postepowania cywilnego, jest materialnoprawny, czyni apelację nad wyraz ubogą, albowiem przy niekwestionowaniu ustalonego stanu faktycznego, sam zarzut materialnoprawny pozbawiony jest racji bytu. Podstawowym celem postępowania apelacyjnego jest jednakże merytoryczne rozstrzygnięcie sprawy, co oznacza, że sąd drugiej instancji jako sąd nie tylko odwoławczy, lecz także merytoryczny, nie może poprzestać na zbadaniu zarzutów apelacyjnych, lecz czyni własne ustalenia i samodzielnie ocenia je z punktu widzenia prawa materialnego.

Wedle całościowej zatem oceny Sądu Okręgowego Sąd I instancji nie naruszył prawa procesowego w stopniu mającym wpływ na wynik sprawy, ustalił prawidłowy stan faktyczny, wszechstronnie rozważył zebrany w sprawie materiał dowodowy, dokonując oceny zebranego w sprawie materiału dowodowego nie przekroczył zasady swobodnej oceny dowodów, nie naruszył też prawa materialnego - trafnie oddalając powództwo.

Chybionym jest podnoszony przez skarżącego zarzut, iż Sąd Rejonowy w niniejszej sprawie nie dokonał właściwej interpretacji art. 679 k.p.c. Przepis przewiduje uprawnienie polegające na żądaniu zmiany postanowienia spadkowego, zarazem poważnie je ograniczając – w zakresie wymaganych podstaw żądania i terminu – w stosunku do osób uczestniczących w pierwszym postępowaniu. Ograniczenia dotyczące tego kręgu zainteresowanych polegają na wyłączeniu uprawnienia do zgłaszania, jako podstawy żądania zmiany postanowienia, twierdzeń i wniosków dowodowych, które mogły być, a nie zostały, zgłoszone w postępowaniu o stwierdzenie nabycia spadku. Celem ograniczenia jest to, by uczestnik poprzedniego postępowania nie mógł się domagać zmiany postanowienia na podstawie, którą mógł poprzednio powołać. Jest ono podyktowane potrzebą ochrony stabilności stwierdzonego prawomocnym orzeczeniem porządku dziedziczenia. Z tego też względu oraz z uwagi na wyjątkowy charakter uregulowania zawartego w art. 679 k.p.c., przepis podlega wykładni ścisłej. Uprawnienie do żądania zmiany postanowienia – jak słusznie wskazał Sąd I instancji – zależy od ustawowo określonej przesłanki, co oznacza, że w pierwszej kolejności powołana nowa podstawa żądania podlega badaniu pod kątem kryterium określonego w przepisie, czyli niemożności powołania jej w poprzednim postępowaniu. Rodzaj podstawy jest z rozważanego punktu widzenia obojętny. Strona wnosząca o zmianę postanowienia spadkowego powinna wykazać, że powołane przez nią fakty i dowody, które mają uzasadniać żądanie zmiany, pozostawały poza jej dostępem podczas poprzedniego postępowania, przy uwzględnieniu, że chodzi o obiektywną możliwość ich powołania. Dopiero po stwierdzeniu takiego stanu rzeczy, i w takim tylko zakresie, może być przeprowadzany dowód, że udział w spadku jest inny niż stwierdzono. Przyjęcie odmiennego poglądu, uznającego, że w każdym wypadku sąd rozpoznający wniosek o zmianę postanowienia spadkowego ma obowiązek z urzędu badać ponownie, kto jest spadkobiercą, niweczyłoby sens ograniczeń przewidzianych w art. 679 § 1 zd. 2 k.p.c., a do ponownego prowadzenia dowodów w celu badania kręgu spadkobierców wystarczyłoby samo złożenie wniosku o zmianę postanowienia spadkowego (por. postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 14 października 2009 r., V CSK 118/09).

Sąd I instancji, podpierając się szeroko przywoływanym orzecznictwem Sądu Najwyższego, słusznie ocenił, że w przedmiotowej sprawie nie zaistniały dopuszczalne podstawy do merytorycznego badania wniosku. T. R. w czasie trwania sprawy o stwierdzenie nabycia spadku po B. R., miał obiektywną możliwość pozyskania wiedzy o toczącym się postępowaniu i mógł powołać ewentualną okoliczność, że spełnia wymagania dziedziczenia gospodarstwa rolnego. Był on niewątpliwie uczestnikiem postepowania, przez co należy rozumieć formalny udział, więc również całkowitą bezczynność zainteresowanego. Przepisy przyjmują – na co wskazuje orzecznictwo – naturalne założenie, że strona postępowania przed sądem troszczy się należycie o swe interesy i ponosi konsekwencje lekkomyślności lub niedbalstwa, a postępowanie o uchylenie lub zmianę stwierdzenia nabycia spadku nie może być wykorzystywane jako środek do usunięcia skutków braku aktywności czy wręcz błędów uczestnika postępowania

Zgodnie z rozkładem ciężaru dowodów, żądając zmiany prawomocnego postanowienia o stwierdzeniu nabycia spadku rolą wnioskodawców było wykazanie, że doręczenie dokonane w trybie art. 138 §1 k.p.c. poprzez synową T. M. R. było nieskuteczne. Doręczenie uregulowane w art. 138 § 1 k.p.c. polega na tym, że doręczane pismo zostaje wręczone jako odbiorcy domownikowi, ale ze skutkiem dla adresata. Innymi słowy doręczenie staje się skuteczne w chwili, w której pismo odbierze inna osoba, niezależnie od tego, czy następnie pismo to zostanie rzeczywiście przekazane przez nią adresatowi. Okolicznością decydującą w tej mierze jest zatem sama możliwość dotarcia treści pisma do wiadomości adresata. Doręczenie przewidziane w art. 138 §1 k.p.c. jest oparte na domniemaniu, że pismo sądowe dotarło do rąk adresata i stwierdzić należy, że na gruncie niniejszej sprawy nie zostało skutecznie obalone. Sąd I instancji trafnie uznał, że M. R. (4) niewątpliwie miała możliwość przekazania teściowi korespondencji z sądu, jednakże T. R. korespondencji nie otwierał i nie był zainteresowany udziałem w postępowaniu spadkowym. Nawet jeśli uznać, że stan fizyczny i psychiczny T. R. był zły, to wobec faktu, że zgodnie z zeznaniami stron, nie zmienił się znacząco od czerwca 2008 r. do jego śmierci, zaś na kilka dni przed śmiercią (już po udarze mózgu we wrześniu 2008 r.) był on w stanie udzielić pełnomocnictwa synowi, to należy przyjąć, że miał taką możliwość również w toku postepowania spadkowego, jednak nie wykazał troski o własne interesy i zaniechał stosownych starań.

Za kuriozalne należy przy tym uznać zachowanie jednego z wnioskodawców, M. R. (1), który – jak twierdził – otrzymanej od szwagierki korespondencji nie przekazał od razu ojcu, natomiast następnie występował w postępowaniu jako jego pełnomocnik, forsując argumentację, iż T. R. nie miał możliwości powzięcia informacji o toczącym się postępowaniu. Skoro M. R. (1) uważał, że T. R. potrzebuje pomocy przy prowadzeniu swoich spraw, będąc osobą do której ojciec miał zaufanie, winien niezwłocznie przekazać mu pismo z sądu, czego jednak nie zrobił, chcąc uczynić następnie z tego faktu podstawę wzruszenia zapadłego postanowienia o stwierdzeniu nabycia spadku po B. R..

Z powyższych względów Sąd Okręgowy uznał, że oddalenie wniosku następców prawnych uczestnika poprzedniego postępowania o zmianę postanowienia spadkowego z powodu nie spełnienia wymagań z art. 679 § 1 zd. 2 k.p.c., bez badania merytorycznej zasadności wniosku, nie stanowi naruszenia tej normy.

W konsekwencji Sąd Okręgowy na podstawie art. 385 k.p.c. orzekł jak w sentencji.