Portal Orzeczeń Sądu Okręgowego w Ostrołęce

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 19 lutego 2015r.

Sąd Okręgowy w Ostrołęce Wydział I Cywilny

w składzie:

Przewodniczący- Sędzia SO Jerzy Dymke – spr.

Sędzia SO Barbara Chojnowska

Sędzia SR Małgorzata Mikos-Bednarz (del do SO )

Protokolant: st. sekr. sąd Janina Suchecka

po rozpoznaniu w dniu 19 lutego 2015 r. w Ostrołęce

na rozprawie

sprawy z powództwa A. Z., J. S. (1), M. R. (1), E. N.

przeciwko Spółdzielni Mieszkaniowej (...) w W.

o usunięcie niezgodności pomiędzy stanem prawnym ujawnionym w księdze wieczystej, a rzeczywistym stanem prawnym

na skutek apelacji powódki A. Z. od wyroku Sądu Rejonowego w Wyszkowie z dnia 21 października 2013 r., sygn. akt IC 184/08

orzeka:

1.  oddala apelację ;

2.  zasądza od powódki A. Z. na rzecz pozwanej Spółdzielni Mieszkaniowej (...) „ w W. kwotę 917 zł ( dziewięćset siedemnaście) złotych tytułem zwrotu kosztów zastępstwa procesowego w postępowaniu apelacyjnym.

UZASADNIENIE

W sprawie wszczętej w dniu 18 sierpnia 2008 r. przeciwko pozwanej Spółdzielni Mieszkaniowej (...) w W. Sąd Rejonowy w Wyszkowie wydał w dniu 8 października 2013 r. wyrok, sygn. I C 184/08, w którym oddalił powództwo A. Z., J. S. (2), E. N. i M. R. (2) o usunięcie niezgodności z rzeczywistym stanem prawnym, istniejącej w dziale II księgi wieczystej KW nr (...), prowadzonej przez ten Sąd dla zabudowanej nieruchomości położonej w W. przy ul. (...) o pow. 9088 m.kw., stanowiącej działkę ewidencyjną nr (...), poprzez wykreślenie w dziale II wpisu prawa własności Spółdzielni Mieszkaniowej (...) w W. i wpisanie prawa własności powodów: A. Z. i J. S. (2) po 1/3 części, a dwu pozostałych powodów po 1/6 części ( pkt 1 ), oraz zasądził od każdego z powodów na rzecz pozwanej po 459,25 zł tytułem zwrotu kosztów procesu ( pkt 2 ).

W pisemnym uzasadnieniu wyroku Sąd Rejonowy ustalił, że nieruchomość o pow. 0,9088 ha, stanowiąca obecnie działkę nr (...), wchodziła kiedyś w skład (...), należącego do rodziny S., który został po wojnie przejęty przez Skarb Państwa na cele reformy rolnej. Powodowie są spadkobiercami ostatniej właścicielki majątku, J. S. (3). Po zmianach ustrojowych spadkobiercy zgłosili swoje roszczenia do majątku w piśmie do Burmistrza W. z dnia 24 lipca 1990 r., a w dniu 22 grudnia 1997 r. uzyskali obowiązującą do chwili obecnej decyzję Wojewody (...), która stwierdzała, że ( m.in. ) przedmiotowa nieruchomość nie podlegała działaniu dekretu PKWN o reformie rolnej. Wcześniej, na podstawie umowy w formie aktu notarialnego z dnia 22 listopada 1989 r. Skarb Państwa ustanowił na nieruchomości (oznaczonej wg ówczesnej ewidencji gruntów) prawo wieczystego użytkowania na rzecz Spółdzielni Mieszkaniowej (...) w W. ( dalej zwana: Spółdzielnia ) na okres 99 lat za opłatą roczną. Na podstawie decyzji komunalizacyjnej z dnia 3 lutego 1993 r. właścicielem nieruchomości stała się Gmina W.. Decyzją z dnia 21 września 2006 r. Burmistrz W. przekształcił prawo użytkowania wieczystego przysługujące Spółdzielni w prawo własności nieruchomości za odpłatnością 16.176 zł ( po udzieleniu bonifikaty ). Na działce nr (...) znajduje się sześć spółdzielczych budynków wielorodzinnych, w których Spółdzielnia ustanowiła i zbyła w dniu 16 grudnia 2009 r. odrębną własność trzech lokali mieszkalnych na rzecz: J. i H. T., S. i H. P. oraz H. i B. G.. Aktualnie w prowadzonej dla nieruchomości księdze wieczystej w dziale II są wpisani jako współwłaściciele gruntu: SM (...) w 611885/636682 części oraz wymienieni wyżej właściciele trzech lokali w pozostałych, bliżej określonych częściach ułamkowych. W ocenie Sądu Rejonowego, powództwo podlegało oddaleniu, ponieważ pozwana Spółdzielnia skutecznie zarzuciła, że wskutek nabycia przez nią w dniu 22.11.1989 r. w dobrej wierze prawa wieczystego użytkowania od Skarbu Państwa, ujawnionego jako właściciel w prowadzonej dla nieruchomości księdze wieczystej, w której działy III i IV były wolne od wpisów, korzysta z ochrony rękojmi wiary publicznej ksiąg wieczystych, ustanowionej w art. 5 u.k.w.h. Sąd powołał się w tym względzie na uchwałę „7” SN z 15.02.2011 r., III CZP 90/10, głoszącą, że rękojmia wiary publicznej ksiąg wieczystych chroni nabywcę użytkowania wieczystego także w razie wadliwego wpisu w księdze wieczystej Skarbu Państwa lub jednostki samorządu terytorialnego jako właściciela nieruchomości. Uchwała została wydana na gruncie bardzo podobnego stanu faktycznego i prawnego, dotyczyła spółdzielni mieszkaniowej i sytuacji, gdy podstawą ujawnienia jako właściciela Skarbu Państwa było zaświadczenie o przejęciu gruntu na cele reformy rolnej lub wadliwa decyzja nacjonalizacyjna, a następnie doszło do stwierdzenia nieważności tej decyzji z mocą wsteczną. Wobec wprowadzonego w art. 7 k.c. domniemania istnienia dobrej wiary na powodach spoczywał ciężar wykazania, że w dacie zawierania umowy o ustanowienie wieczystego użytkowania i składania wniosku o wpisanie tego prawa do księgi wieczystej Spółdzielnia ( jej umocowani przedstawiciele ) wiedziała, że treść księgi wieczystej dotycząca prawa własności Skarbu Państwa jest niezgodna z rzeczywistym stanem prawnym albo z łatwością mogła się o tym dowiedzieć, co by wyłączyło działanie rękojmi. Żaden dowód w tym zakresie nie został jednakże przeprowadzony. Nie sposób było oprzeć się tylko na ogólnej tezie powodów, że w W. była powszechna wiedza, iż tereny w danej części miasta należały do rodziny S., tym bardziej, że przed przemianami ustrojowymi zapoczątkowanymi w 1989 r. raczej nikt realnie nie zakładał, że przejęta przez Skarb Państwa własność może zostać skutecznie podważona. Pozwana Spółdzielnia nabyła formalną wiedzę co do roszczeń powodów dopiero z chwilą otrzymania odpisu pozwu w tej sprawie, co nastąpiło w dniu 1 czerwca 2009 r., kiedy była już właścicielem nieruchomości, które to prawo także nabyła – jak należało uznać z podobnych względów co przy prawie wieczystego użytkowania - w dobrej wierze. Wyodrębnienie - po wytoczeniu powództwa - własności trzech lokali w budynkach posadowionych na nieruchomości nie miało wpływu na ocenę skutków wcześniejszego nabycia prawa przez Spółdzielnię, która – jak dodał Sąd Rejonowy- w niniejszym procesie reprezentowała również interesy właścicieli tych lokali, a to z mocy art. 27 ust. 2 ustawy o spółdzielniach mieszkaniowych. W podsumowaniu Sąd Rejonowy stwierdził, że oddalił powództwo, uznając, że pozwana Spółdzielnia „nabyła prawo użytkowania oraz prawo własności w dobrej wierze i w związku z tym nabycia chroni rękojmia wiary publicznej ksiąg wieczystych”. O kosztach procesu Sąd orzekł na podstawie art. 98 k.p.c., stosując do wyliczenia wysokości wynagrodzenia zawodowego pełnomocnika pozwanej, radcy prawnego, minimalną stawkę taryfową.

Wyrok został zaskarżony w całości apelacją powódki A. Z., reprezentowanej przez zawodowego pełnomocnika. Apelacja zarzuciła naruszenie przepisów prawa materialnego, tj.: - art. 5 u.k.w.h. przez jego błędne zastosowanie w związku z przyjęciem, że rękojmia unormowana w tym przepisie chroniła nieważną z mocy prawa czynność ustanowienia na rzecz pozwanej Spółdzielni prawa wieczystego użytkowania do gruntu nie stanowiącego własność Skarbu Państwa; - art. 232 w zw. z art. 58 par. 1 k.c. przez jego niezastosowanie w związku z błędnym wnioskiem, że umowa z dnia 22 listopada1989 r. o ustanowieniu prawa wieczystego użytkowania jest ważna, mimo że była sprzeczna z bezwzględnie obowiązującymi przepisami prawa; - art. 6 ust. 1 u.k.w.h. przez jego niezastosowanie, prowadzące do błędnego uznania, że umowa ustanowienia prawa wieczystego użytkowania z dnia 22 listopada 1989 r. była czynnością odpłatną, a w konsekwencji, że pozwana jest chroniona rękojmią; - art. 6 ust. 2 w zw. z ust. 1 u.k.w.h. przez jego błędne niezastosowanie wobec udziałów w nieruchomości należących do właścicieli wyodrębnionych lokali mieszkalnych, które zostały nabyte po doręczeniu pozwanemu odpisu pozwu w tej sprawie; - art. 27 ust. 2 ustawy z dnia 15 grudnia 2000 r. o spółdzielniach mieszkaniowych przez błędne zastosowanie w związku z przyjęciem, że zarząd pozwanej Spółdzielni mógł reprezentować w niniejszym postępowaniu właścicieli odrębnych lokali mieszkalnych. W konkluzji apelacja wnosiła o zmianę zaskarżonego wyroku przez uzgodnienie treści przedmiotowej księgi wieczystej poprzez wpisanie w dziale II jako właścicieli powodów we wskazanych w pozwie częściach ułamkowych w miejsce wpisanych w tym dziale: Spółdzielni Mieszkaniowej (...) w W., J. T., H. T., S. P., H. P., H. G. i B. G., ewentualnie o uchylenie zaskarżonego wyroku w całości i przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania Sądowi Rejonowemu w Wyszkowie, a ponadto o zasądzenie od pozwanego na rzecz powodów kosztów procesu wg norm przepisanych. Ponadto apelująca „w każdym przypadku” wniosła o zawieszenie postępowania na podstawie art. 177 par. 1 pkt 3 k.p.c. do czasu zakończenia postępowania administracyjnego przed Wojewodą (...) z wniosku powodów o stwierdzenie nieważności decyzji administracyjnej nr (...) z dnia 12 marca 1989 r. w przedmiocie oddania Spółdzielni nieruchomości w użytkowanie wieczyste, gdyż od jego rozstrzygnięcia zależy rozstrzygnięcie w niniejszej sprawie, jako że „stwierdzenie nieważności decyzji administracyjnej, w wykonaniu której została zawarta przez pozwanego umowa ustanowienia prawa użytkowania wieczystego skutkować będzie nieważnością umowy użytkowania wieczystego, na podstawie której został on wpisany do księgi wieczystej nieruchomości jako jej właściciel”.

W odpowiedzi na apelację pozwana Spółdzielnia wniosła o jej oddalenie i o zasądzenie kosztów za instancję apelacyjną wg norm przepisanych.

Sąd Okręgowy w Ostrołęce zważył, co następuje:

Apelacja była bezzasadna w rozumieniu art. 385 k.p.c., wymagając oddalenia.

W pierwszej kolejności należało odnieść się do procesowych aspektów zaskarżonego rozstrzygnięcia, bo in concreto przesądzały one o końcowym wyniku sprawy. W ostatnich latach ukształtowała się trafna linia orzecznictwa Sądu Najwyższego ( np. uchwała „7” z 18.05.2010 r., III CZP 134/09 – OSNC 2010, nr 10, poz.131; wyrok z 27.09.2012 r., III CSK 149/12 – Lex 1250569 ), przyjmująca, że również w sprawach o usunięcie niezgodności między stanem prawnym nieruchomości ujawnionym w księdze wieczystej a rzeczywistym stanem prawnym sąd jest związany żądaniem pozwu. Zgodnie z przepisem art. 321 k.p.c., sąd nie może wyrokować co do przedmiotu. który nie był objęty żądaniem, ani zasądzać ponad żądanie. Nie może też, oczywiście, wyrokować w stosunku do osób, które nie zostały pozwane. Jak przekonywująco Sąd Najwyższy wywiódł, celem powództwa z art. 10 u.k.w.h. nie jest kompleksowa weryfikacja treści księgi wieczystej, lecz dokonanie tej weryfikacji w granicach żądania strony powodowej. W konsekwencji powyższego, jeżeli roszczenie zgłoszone przez powoda okaże się uzasadnione, wyrok uwzględniający powództwo będzie podstawą wpisu do księgi wieczystej, natomiast w wypadku stwierdzenia przez sąd, że postulowana przez powoda treść wpisu nie odpowiada rzeczywistemu stanowi prawnemu, powództwo podlega oddaleniu także wtedy, gdy rzeczywistemu stanowi prawnemu nie będzie odpowiadał istniejący stan jawny z księgi wieczystej. W tej sprawie powodowie wnosili o uzgodnienie treści księgi wieczystej w zakresie widniejącego w dziale II wpisu prawa własności pozwanej SM (...) przez wpisanie w jej miejsce powodów jako współwłaścicieli całego prawa w określonych częściach ułamkowych, składających się na jedność. Powodowie, występujący od początku procesu wraz z profesjonalnym pełnomocnikiem, wszelako nie uwzględnili przy popieraniu swojego żądania w chwili zamknięcia rozprawy, że pozwana Spółdzielnia, choć ma - według treści księgi wieczystej - dominujący udział w prawie własności nieruchomości, nie jest już właścicielem wyłącznym, ponieważ w określonych ułamkowych częściach prawo to jest wpisane na rzecz osób fizycznych w związku z powstaniem w zasobach spółdzielni własności lokali mieszkalnych. Powodowie nie pozwali jednak tych pozostałych współwłaścicieli, a mogli uczynić to skutecznie tylko w postępowaniu przed sądem pierwszej instancji z uwagi na zakaz późniejszego rozszerzenia powództwa, ustanowiony w art. 383 k.p.c. Próba obejścia zakazu jakby mimochodem w petitum apelacji była chybiona i podlegała pominięciu. W rezultacie też, skoro przedmiot orzekania w sprawie z woli powodów był ograniczony tylko do wpisu obejmującego prawo własności pozwanej Spółdzielni, zbędne stawały się rozważania Sądu I instancji, i polemika z nimi w apelacji, co do reprezentacji procesowej współwłaścicieli ułamkowych nieruchomości, którzy nie występowali w charakterze pozwanych. W orzecznictwie przyjmuje się jednolicie, że w sprawach rozpatrywanego rodzaju istnieje współuczestnictwo konieczne wszystkich osób, których prawa własności zostały wpisane w dziale II księgi wieczystej. Patrząc z tego punktu widzenia należy stwierdzić, że brak w tym zakresie powinien był zostać usunięty w trybie art. 195 k.p.c., mogącym atoli mieć zastosowanie jedynie w postępowaniu przed sądem pierwszej instancji, oraz że brak pełnej legitymacji procesowej po stronie pozwanej stanowi podstawę oddalenia powództwa. Apelacja nie zajęła polemicznego stanowiska odnośnie do tych stwierdzeń. Nie sformułowała też zarzutu naruszenia art. 72 par. 2 i art. 195 k.p.c. przez niewezwanie przez sąd z urzędu do wzięcia udziału w sprawie właścicieli lokali wyodrębnionych. Można wobec tego poprzestać na podkreśleniu, że w obecnym kontradyktoryjnym modelu procesu cywilnego to na stronie spoczywa troska o dochowanie wymogów proceduralnych, oraz na przytoczeniu z aprobatą ugruntowanego poglądu Sądu Najwyższego ( v. wyroki: z 25.01.2012 r., V CSK 51/11 – OSNC 2012/6/78; z 29.11.2012 r., II CSK 86/12 – LEX 1288637, z 31.01.2014 r., II CSK 254/13 – LEX 1458628 ), że nieuczestniczenie w procesie z art. 10 u.k.w.h. po stronie pozwanej osoby należącej do grona współuczestników koniecznych nie pociąga za sobą nieważności postępowania z powodu pozbawienia strony możności obrony praw, wymagającej uwzględnienia z urzędu przez sąd apelacyjny na zasadzie art. 378 par.1 w zw. z art. 379 pkt 5 k.p.c. Trafność tego poglądu uwidacznia się szczególnie wyraziście w sytuacji, gdy następuje oddalenie powództwa, jak to miało miejsce w tej sprawie. Jak już wspomniano, niepełna legitymacja procesowa bierna w procesie o usunięcie niezgodności w księdze wieczystej prowadzi do oddalenia powództwa ( np. uzasadnienie wyroku SN z 31.01.2014 r., II CSK 254/13 – LEX 1458628 ). W świetle okoliczności zaistniałych w niniejszej sprawie była to wystarczająca, samodzielna przyczyna oddalenia powództwa, a zatem już z tego względu zaskarżony wyrok w końcowym rozrachunku odpowiadał prawu. Dezaktualizowało to potrzebę ustosunkowywania się do pozostałych zagadnień podniesionych w apelacji z dziedziny prawa materialnego.

Dlatego Sąd Okręgowy orzekł jak w sentencji w pkt 1 na podstawie art. 385 k.p.c. O kosztach procesu za instancję apelacyjną postanowił na podstawie art. 98 par. 1 i 2 w zw. z art. 108 par. 1 zd.1 k.p.c. oraz par. 6 pkt 6, par. 7 pkt 8 i par. 12 ust. 1 pkt 1 taksy radcowskiej ( pkt 2 sentencji ).